Năm 2024, tỉnh hứng chịu 34 đợt thiên tai khiến 1.332ha lúa và 175,279ha ngô, sắn và hoa màu thiệt hại. Chuỗi thiên tai dồn dập là minh chứng rõ nét cho tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu. Trước thực tế này, ngành Nông nghiệp tỉnh chủ động xây dựng và triển khai các giải pháp thích ứng hiệu quả, nhằm giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo duy trì sản xuất ổn định, bền vững.

Chuyển đổi cơ cấu cây trồng được xác định là một trong những giải pháp trọng tâm, mang tính chiến lược của ngành Nông nghiệp tỉnh trong nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu. Thời gian qua, các địa phương đã tích cực hỗ trợ và khuyến khích nông dân chuyển đổi linh hoạt, lựa chọn những loại cây trồng phù hợp với điều kiện khí hậu và nhu cầu của thị trường, góp phần đa dạng hóa sản phẩm nông nghiệp và nâng cao thu nhập cho người dân.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường, năm 2024 toàn tỉnh đã chuyển đổi 2.668,22ha đất trồng lúa sang trồng các loại cây trồng khác, tăng 233,5ha so với năm 2023. Trong đó, chuyển đổi trồng lúa sang trồng cây hàng năm 2.216,3ha (trên đất chuyên trồng lúa 46,49ha; trên đất lúa 1 vụ 112,11ha; chuyển đổi trên lúa nương 2.057,7ha); chuyển đổi từ trồng lúa sang trồng cây lâu năm 451,73ha chủ yếu trên diện tích lúa nương và chuyển đổi từ trồng lúa sang nuôi trồng thủy sản 0,19ha.

Bà Chu Thị Thanh Xuân, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa không chỉ giúp thích ứng với biến đổi khí hậu mà còn mang lại hiệu quả kinh tế cao, tạo nguồn thu nhập ổn định cho nông dân. Tùy vào loại cây trồng chuyển đổi, giá trị kinh tế có thể cao gấp 3 - 5 lần so với trồng lúa một vụ hoặc lúa nương. Hiện nay, nhận thức của người dân về chuyển đổi cây trồng đã có sự thay đổi tích cực, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống. Bên cạnh đó, các địa phương cũng đang từng bước hình thành các vùng sản xuất tập trung, chuyên canh rau màu, cây hàng năm, cây ăn quả, cà phê, mắc ca… tạo nền tảng vững chắc cho quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng bền vững.

Năm 2018, người dân bản Pu Lau (xã Mường Nhà, huyện Điện Biên) chuyển đổi diện tích đất dốc, nương kém hiệu quả từ trồng sắn, ngô sang trồng thử nghiệm dứa mật. Sau 1 năm thử nghiệm, cây dứa cho thấy tính thích nghi cao, năng suất và giá trị kinh tế vượt trội. Từ năm 2019 đến nay, phong trào trồng dứa lan rộng toàn bản. Đến nay, Pu Lau đã có hơn 60ha dứa, mang lại thu nhập ổn định từ hàng chục đến hàng trăm triệu đồng cho mỗi hộ dân, trở thành cây trồng chủ lực nâng cao đời sống và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Anh Vàng A Sống, người dân bản Pu Lau chia sẻ: Năm 2018, tôi chuyển đổi 3.000m2 lúa nương sang trồng dứa. Sau vụ đầu tiên, nhận thấy cây dứa cho hiệu quả kinh tế vượt trội, tôi quyết định tiếp tục đầu tư mở rộng diện tích trồng qua từng năm. Đến nay, gia đình tôi đã có hơn 1ha dứa, mỗi năm mang lại thu nhập khoảng 50 - 60 triệu đồng, cao gấp nhiều lần canh tác ngô, lúa nương.

Hiện nay, không chỉ riêng bản Pu Lau, phong trào chuyển đổi cây trồng trên nương sang trồng dứa đang lan rộng tại nhiều bản khác trên địa bàn xã Mường Nhà. Tính đến cuối năm 2024, toàn xã đã phát triển được 150ha dứa, trở thành vùng chuyên canh dứa lớn nhất huyện Điện Biên.

Ông Lò Văn Biển, Chủ tịch UBND xã Mường Nhà cho biết: Xã đang tập trung xây dựng thương hiệu dứa mật theo chương trình OCOP. UBND xã chủ động phối hợp với các phòng, ban chuyên môn của huyện mở các lớp tập huấn, hướng dẫn kĩ thuật canh tác và áp dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất, giúp người dân nâng cao chất lượng sản phẩm. Đồng thời, xã đã thành lập Hợp tác xã Dứa Mường Nhà nhằm thúc đẩy liên kết sản xuất và tiêu thụ, tạo điều kiện để bà con cùng phát triển bền vững với cây dứa mật.

Song song với chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nhiều địa phương đang đẩy mạnh sử dụng giống cây trồng chất lượng cao, vừa cho năng suất tốt, vừa có khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu.

Mường Ảng là vùng chuyên canh cà phê lớn nhất tỉnh. Những năm qua, do tác động tiêu cực của thời tiết, một số diện tích cà phê trên địa bàn huyện đã có biểu hiện thoái hóa, năng suất và chất lượng hạt cà phê giảm. Trước thực trạng đó, huyện Mường Ảng đã tích cực phối hợp với cơ quan chuyên môn lựa chọn các giống cà phê mới, chất lượng để ghép, thay thế và cải tạo vườn cà phê.

Năm 2023, huyện Mường Ảng phối hợp với Cục Trồng trọt (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật) triển khai dự án CRAS “Tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu cho các nhóm nghèo sản xuất cà phê tại Mường Ảng”. Dự án thực hiện cải tạo vườn cà phê bằng cách cưa đốn và ghép cải tạo giống cà phê lai TN1 và TN2 cho năng suất cao và trồng mới thử nghiệm 0,8ha giống THA1 thay thế các giống cũ. Sau gần 2 năm triển khai, dự án cho thấy sự hiệu quả và từng bước được nhân rộng.

Anh Cà Văn Bi, bản Hua Nguống (xã Ẳng Cang) bắt đầu trồng cà phê từ năm 2010. Đến nay, gia đình anh sở hữu gần 3ha cà phê kinh doanh. Tuy nhiên, do tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, một số diện tích trồng lâu năm giảm năng suất. Anh Bi đã tham gia dự án CRAS, thực hiện tái canh bằng hai phương án: Ghép cải tạo giống TN1, TN2 trên 1.500m2 và trồng mới giống THA1 trên diện tích già cỗi không thể ghép.

“Sau gần 2 năm triển khai, kết quả rất khả quan, tỷ lệ cây sống khi trồng mới đạt trên 90%, tỷ lệ mắt ghép thành công trên 85%, năng suất toàn vườn tăng trung bình khoảng 10% so với những năm trước khi tham gia dự án. Thời gian tới, tôi sẽ tiếp tục áp dụng phương pháp này để tái canh những diện tích cà phê lâu năm, già cỗi” - anh Cà Văn Bi cho biết.

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường, đến cuối năm 2024 toàn tỉnh có 4.500ha cà phê, tập trung tại 2 huyện: Mường Ảng và Tuần Giáo. Nhằm đảm bảo nguồn giống chất lượng cao phục vụ tái canh và mở rộng diện tích trồng mới, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã công nhận 1.497 cây đầu dòng giống cà phê chè Catimor. Đây là nguồn nhân giống đạt tiêu chuẩn, giúp chủ động cung ứng giống chất lượng cho sản xuất, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của cà phê địa phương.

Hiện nay, tỉnh đang từng bước phát triển vùng sản xuất lúa gạo, mắc ca, quế, chè Shan tuyết theo hướng hữu cơ, chất lượng cao, gắn với chế biến sâu và xây dựng chuỗi giá trị. Đồng thời đẩy mạnh chuyển giao tiến bộ kĩ thuật, ứng dụng giống mới, quy trình canh tác an toàn cho người dân nhằm hướng tới nền nông nghiệp bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.